Trzeźwość cyfrowa to podejście mające na celu zmniejszenie wpływu technologii cyfrowej na środowisko, poprzez ograniczenie jej zastosowań. Termin ten przetłumaczony przeze mnie na potrzeby poniższego artykułu, wywodzi się z jego francuskiego odpowiednika sobrieté numerique, gdzie jest coraz powszechniej stosowany. W Polsce koncepcja tworzenia bardziej trzeźwych usług cyfrowych wciąż raczkuje, dlatego tym bardziej jako Pikselkraft czujemy się odpowiedzialni za to, by ją popularyzować i stale zwiększać świadomość zbiorową o negatywnym wpływie na środowisko. Zwłaszcza, że jej zastosowanie jest bardzo proste i najczęściej ogranicza się do zmiany prostych, codziennych nawyków związanych z korzystaniem z sieci.
Żyjemy w epoce numeryzacji, w której technologia cyfrowa emituje aż 4% gazów cieplarnianych. Na pierwszy rzut oka może się to wydawać niewiele, jednak to właśnie ta branża przeżywa w tej chwili najsilniejszy wzrost. Produkcja urządzeń elektronicznych wymaga coraz większych zasobów (użycia tworzyw sztucznych, metali ziem rzadkich, ogromnych ilości wody, itp.)1. Jest zatem głównym źródłem cyfrowego zanieczyszczenia. Ponadto, coraz krótsza żywotność sprzętu elektronicznego, m.in. smartfonów z wbudowanymi na stałe częściami uniemożliwiającymi ich ewentualną wymianę, wchodzące na rynek coraz to nowe wersje oprogramowania oraz urządzeń, a także podążające za nimi strategie marketingowe zachęcające do ich posiadania - wszystko to powoduje, że konsumujemy coraz więcej urządzeń2.
Głównym celem zmniejszenia zanieczyszczenia cyfrowego jest zapewnienie trwałości urządzeń elektronicznych.
Zmiana regulacji to oczywiście pierwszy krok do zwiększenia żywotności urządzeń oraz uniknięcia późniejszej przytłaczającej ilości odpadów na wysypiskach. Działania na rzecz rozsądnej cyfryzacji pozostają zatem priorytetem, tak jak w przypadku ekologii. Dyskutowane są już pewne zmiany prawne mające na celu przedłużenie gwarancji, ułatwienie ewentualnych napraw sprzętu, a także zwiększanie świadomości użytkowników. Niemniej jednak wciąż jest wiele do zrobienia, aby osiągnąć widoczny rezultat.
Nasze pojedyncze nawyki mają oczywiście w tej kwestii mniejszy wpływ, są jednak kluczowe dla zachowania bezpieczeństwa w sieci, poufności, a także zrozumieniu znaczenia negatywnego wpływu na środowisko związanego z nierozważnym użytkowaniem urządzeń mobilnych. Mogą posłużyć za przykład i pomóc w propagowaniu cyfrowej trzeźwości.
Poniższa lista jest więc wstępem do dobrych praktyk. Nie dotyczy samego projektowania stron internetowych - w tym celu planujemy inne, bardziej techniczne treści, omawiające ten temat. Należy ją potraktować raczej jako przewodnik, który będzie ewoluował z czasem i powiększał się o nowe pozycje.
Zdrowy rozsądek i trzeźwość cyfrowa
Najważniejsze jest, aby zrozumieć powszechnie stosowane błędy w użytkowaniu urządzeń elektronicznych i je ograniczyć. Korzystanie z technologii cyfrowej stało się powszechne3. Nie możemy zapomnieć o całej infrastrukturze stojącej za usługami cyfrowymi: centrach danych, serwerach, antenach, kablach lądowych i głębinowych. Obecnie prawie każde nowe urządzenie podłączone jest do sieci, począwszy od laptopów i smartfonów, aż po samochody, czy zegarki. Niesie to za sobą konieczność rozwoju niezbędnej infrastruktury, zwiększania ilości kabli i, tym samym, coraz większego i bardziej inwazyjnego eksploatowania środowiska naturalnego.
Istnieje parę nawyków, które pozwolą stać się bardziej rozsądnym w sieci:
- Ogranicz ilość aplikacji (głównie na telefon). Zamiast aplikacji używaj wersji mobilnych - większość stron ma teraz ulepszone wersje mobilne, które w pełni zastępują aplikacje.
- Ogranicz liczbę aplikacji dostępnych z ekranu głównego
- Wyłącz GPS / lokalizację / bluetooth / Internet / migrację danych, gdy nie są one potrzebne
- Wyłącz opcję powiadomień. Zużywają one dużą ilość energii i wymuszają ciągłą pracę urządzenia, przez co szybciej się zużywa.
- Połączenie przewodowe (ethernet) zużywa mniej energii niż połączenie Wi-Fi. Najwięcej zużywa 3G/4G
- Spróbuj na noc wyłączać Internet w swoim domu, zwłaszcza rooter.
- Wyłącz na noc również ekrany, zaburzają zdrowy, głęboki sen3,
- Jeśli to możliwe, wybieraj urządzenia etyczne, które oferują więcej wolnego oprogramowania (Fairphone, /e/, Why!, urządzenia z drugiej ręki, itd.).
Dobre nawyki
Zbyt często używamy dziś urządzeń elektronicznych, wręcz jesteśmy od nich uzależnieni, a to ma bardzo zły wpływ na nasze zdrowie. Bo kto z nas potrafiłby wyobrazić sobie jeden dzień bez telefonu? Bez wiadomości do znajomych, bez GPSa, który pokaże jak najszybciej trafić do celu lub o której odjeżdża nasz autobus. Oczywiście nie chodzi o to, by całkowicie z zrezygnować z korzystania z tych urządzeń, jednak istnieją proste techniki i narzędzia, które mogą znacznie ograniczyć wpływ technologii cyfrowej i przedłużyć żywotność sprzętu.
Poniżej znajdziesz rozwiązania, które mogą w tym pomóc, poczynając od najproszych czynności do tych najbardziej skomplikowanych. Dodatkowo, stworzyliśmy małą legendę graficzną, by uporządkować informacje:
- wpływ na środowisko i zużycie energii 🌿
- bezpieczeństwo 🔒
- prywatność 🔎
Przeglądarka internetowa 🌿🌿 - 🔒 - 🔎🔎
Proponujemy Firefox. To przeglądarka oferująca więcej możliwości ograniczania trackingu (śledzenia) i ochrony prywatności. Możesz go pobrać na oficjalnej stronie. Ustawienia i rozszerzenia można dowolnie zmieniać, aby poprawić bezpieczeństwo i prywatność oraz zmniejszyć wagę strony.
Niektóre wtyczki mogą zakłócać nawigację w witrynach, które używają (zbyt dużo) reklamy i trackingu. Nie jest konieczne przestrzeganie wszystkich zaleceń, możesz wybrać opcje, które odpowiadają Twoim potrzebom.
W ustawieniach możesz:
- Aktywować ochronę przed śledzeniem
- Menu > Opcje > Prywatność i bezpieczeństwo > Blokowanie treści
- Wybierz parametr ścisłe
- Wybrać opcję Nie śledź mnie
- Menu > Opcje > Prywatność i bezpieczeństwo > Blokowanie treści
- Wybierz parametr Nie śledź mnie
- Wyłączyć telemetrię
- Menu > Opcje > Prywatność i bezpieczeństwo > Zbieranie i używanie danych Firefoksa
- Odznacz pola, które uniemożliwiają udostępnianie danych
Rozszerzenia:
- Privacy badger pozwala blokować trackery i wyświetlać trackery na stronie;
- uBlock Origin blokuje reklamy, dzięki czemu zmniejsza wagę stron;
- low—web automatycznie obniża jakość filmów;
- HTTPS Everywhere wymusza bezpieczne połączenie;
- Decentraleyes blokuje więcej opcji;
- ClearURLs uniemożliwia śledzenie przez adresy URL;
- Carbonalyser analizuje ślad węglowy Twojej nawigacji;
- Privacy Redirect przekierowuje witryny GAFAM na ich bardziej etyczne, alternatywne wersje.
Dla urządzeń mobilnych: Firefox focus jest dobrym rozwiązaniem.
=> Firefox i jego rozszerzenia ograniczają gromadzenie danych i tracking. Pozwala to zmniejszyć wagę stron i uniknąć przetwarzania danych.
Inne nawyki, kótre mogą pomóc w zmniejszeniu wpływu energii, to:
- używanie zakładek w celu zapisywania najczęściej odwiedzanych witryn
- ograniczenie liczby otwartych kart w przeglądarce
- wybieranie bardziej etycznych usług i programów z mniejszym śledzeniem
Wyszukiwarka 🌿 - 🔒 - 🔎🔎
DuckDuckgo to popularna wyszukiwarka promująca ochronę prywatności.
E-mail 🌿 - 🔒🔒 - 🔎🔎
Tutanota jest bardzo zbliżony do ProtonMaila. Oferuje przystępny i ergonomiczny interfejs, który pozwala na szyfrowanie wiadomości e-mail. Hostowany w Niemczech, ich priorytetem jest bezpieczeństwo i ochrona prywatności. Finansowanie odbywa się tylko z płatnych ofert.
Obie usługi są dostępne poprzez przeglądarkę lub aplikację.
Inne nawyki, o których warto pamiętać przy korzystaniu z maila:
- najprostszym rozwiązaniem pozostaje ograniczenie ilości wysyłanych e-maili,
- unikanie ciężkich załączników, kompresuj je lub wysyłaj za pomocą usługi udostępniania, takiej jak Swiss Transfer,
- używanie formatu tekstowego do e-maili zamiast formatu e-mail.
- wyłączenie powiadomień,
- unikanie subskrypcji zbyt wielu newsletterów,
- blokowanie spamu,
- bieżące usuwanie niepotrzebnych e-maili,
- Kanały RSS są dobrym rozwiązaniem dla ograniczenia liczby newsletterów.
Wideo 🌿🌿🌿 - 🔎
Odtwarzanie wideo wymaga zużycia znacznie większej ilości energii niż pozostałe, omawiane w artykule usługi. Istnieje jednak kilka metod ograniczających ich negatywny wpływ:
- Przede wszystkim należy zrezygnować z odtwarzania wideo tylko po to, by posłuchać muzyki.
- Warto zmniejszyć jakości obrazu, jeśli jej nie potrzebujemy.
- Korzystne jest używanie alternatyw dla platform takich jak YouTube (z rozszerzeniem typu Privacy Redirect lub Peertube),
- Ogranicz streamingi - jeśli oglądasz film kilka razy, lepiej zrobić to lokalnie, offline. Dotyczy to również plików audio.
- Unikaj oglądania filmów na połączeniu 3G lub 4G, preferowane jest podłączenie do Wi-Fi.
- Gdy publikujesz filmy, kompresuj je.
Wiadomości 🔒🔒 - 🔎🔎
Unikaj Messengera i WhatsAppa. Należą one do Facebooka i skupiają się na przechowywaniu Twoich danych osobowych. Zamień je na Signal i Telegram, które są bezpieczniejsze.
Oprogramowanie biurowe 🌿
LibreOffice może zastąpić niezbędnego oprogramowanie własnościowe na naszych komputerach: pakiet Microsoft Office. Jest wolnym oprogramowaniem stworzonym przez organizację non-profit
=> wolne i całkowicie darmowe oprogramowanie ma większe szanse na przetrwanie w czasie i będzie kompatybilne ze starszymi wersjami urządzeń.
Mapy 🔎🔎
OpenStreetMap to narzędzie do tworzenia map, stworzona przez społeczność międzynarodową na wolnej licencji. Zapewnia większą prywatność i nie kradnie danych, jak Google Maps.
Hasło 🔒🔒🔒 - 🔎
Najlepiej tworzyć hasła składające się z kilku słów zawierających duże i małe litery oraz znaki specjalne. Minimum 20 znaków. Frazy wielowyrazowe łatwo też zapamiętać. Organizowanie i zapamiętywanie haseł ułatwiają Menedżery haseł:
Media społecznościowe 🌿 - 🔒🔒 - 🔎🔎
Znane nam wszystkim dominujące sieci społecznościowe starają się przyciągać naszą uwagę i zachęcać nas do korzystania z ich usług tak długo, jak to możliwe. Zarabiają dzięki temu, że ich używamy. By zachować trzeźwość cyfrową, postaraj się ograniczyć czasu spędzany w mediach społecznościowych.
- Ogranicz korzystanie z platform społecznościowych
- Wyłącz powiadomienia
- Użyj alternatyw (sieci fediverse)
Poniższe rozwiązania wymagają większej wiedzy technicznej.
Wolny system operacyjny 🌿🌿🌿 - 🔒🔒 - 🔎🔎
Linux to darmowy system operacyjny, który oferuje większą kontrolę i jest bezpieczniejszy dla Twojego komputera. Zaletą są również niskie wymagania sprzętowe i możliwość odpowiedniego doboru wersji Linuxa do mocy komputera. Dlatego może być używany na starszych komputerach, dzięki czemu urządzenia te mogą dłużej nam posłużyć.
W przypadku telefonów z systemem Android istnieje alternatywny system operacyjny, który zapewnia trwałość urządzeń : LineageOS i /e/
Spraw, aby urządzenia elektroniczne były trwałe 🌿🌿🌿🌿
Zapewnienie trwałości urządzeń elektronicznych jest pierwszym i najważniejszym krokiem, który możesz wykonać sam. Oprócz stawiania sobie ograniczeń w ich użytkowaniu, należy również pamiętać, żeby: naprawiać, wypożyczać albo wybierać modele etycznie lub z drugiej ręki.
- Naprawiaj : ifixit
- Kampania "Prawo do naprawy" w Europie
- Naucz się naprawiać samodzielnie : Repair café
- Kupuj urządzenia z drugiej ręki, które wciąż działają bez zastrzeżeń: Backmarket
- Wybieraj alternatywy etyczne: Fairphone,/e/, Why
Działaj 🌿🌿🌿🌿🌿🌿
Bądź aktywistą! Regulacje prawne zawsze będą miały największy wpływ na sytuację, ale to akty indywidualne mogą przyspieszyć ich zmianę.
Wspieraj stowarzyszenia i firmy, które starają się zmniejszyć negatywny wpływ technologii cyfrowej na środowisko i zdrowie użytkowników.
Śledź nasz artykuł, ponieważ będziemy go regularnie aktualizowali, uzupełniając o nowe wskazówki :)
Zasoby:
-
Guillaume Pitron, La guerre des metaux rares, éditeur : Les Liens Qui Libèrent ↩
-
The Shift Project, Lean ICT: Towards digital sobriety”: Our new report on the environmental impact of ICT ↩
-
Michel Desmurget, La Fabrique du crétin digital, édition : Seuil ↩ ↩